Europa's Digitale Boekenplanken Ontsluiten: De Strijd voor Ons Recht om Digitaal te Lezen
Bibliotheken zijn altijd de grote gelijkmakers van de samenleving geweest—toegangen tot kennis, cultuur en kansen, voor iedereen open. Maar nu de wereld overstapt van print naar pixels, komt het fundamentele vermogen van bibliotheken om boeken te bezitten en uit te lenen onder druk te staan. Dit is niet alleen een ongemak, maar een directe uitdaging voor ons collectieve recht op toegang tot digitaal materiaal,—het derde kernprincipe van de Our Future Memory-campagne, gesteund door Internet Archive Europe.
Twee recente publicaties werpen cruciaal licht op deze strijd en schetsen zowel het probleem als de weg vooruit voor erfgoedinstellingen in heel Europa.
Van eigendom naar dure, tijdelijke toegang
De kern van het probleem is een aardverschuiving in hoe we digitale content benaderen. Zoals een recent beleidsdocument van COMMUNIAaangeeft, stappen uitgevers steeds vaker af van de verkoop van digitale materialen en bieden zij in plaats daarvan restrictieve licenties aan. Voor bibliotheken betekent dit dat zij niet langer simpelweg een boek kunnen kopen en het voor altijd bezitten. In plaats daarvan raken ze verstrikt in een cyclus van tijdelijke, huurachtige overeenkomsten die uitgevers ongekende controle geven.
De gevolgen zijn duidelijk. Bibliotheken krijgen te maken met buitensporige prijzen, “take it or leave it”-abonnementspakketten vol titels die ze niet nodig hebben, en voorwaarden die behoud, toegankelijkheidsdiensten of interbibliothecair leenverkeer kunnen verbieden. In sommige gevallen kunnen uitgevers zelfs weigeren essentiële e-books te licentiëren, waardoor er feitelijk lacunes ontstaan op onze gedeelde digitale boekenplanken. Deze afhankelijkheid van licenties, zo concludeert een uitgebreide studie naar e-lenen in Europa door Knowledge Rights 21, “ondermijnt de maatschappelijke rol van bibliotheken door hun operationele mogelijkheden te beperken” en tast fundamentele gebruikersrechten zoals privacy aan.
Een uitweg: Secure Digital Lending en het recht op licenties
Wat is dan de oplossing? De studie van Knowledge Rights 21 biedt een krachtig, juridisch onderbouwd model: (independent) Secure Digital Lending ((i)SDL).
Dit model is eenvoudig en eerlijk: als een bibliotheek rechtmatig eigenaar is van een fysieke exemplaar van een boek, moet zij het recht hebben dat exemplaar te digitaliseren en die ene digitale kopie telkens aan één gebruiker tegelijk uit te lenen. Dit “one copy, one user”-systeem weerspiegelt het traditionele bibliotheeklenen en biedt een cruciale vagnet aan wanneer uitgevers weigeren eerlijke licentievoorwaarden aan te bieden. De studie betoogt overtuigend dat dit model verenigbaar is met het bestaande EU-recht en een duidelijke weg biedt voor bibliotheken om hun autonomie in het digitale tijdperk te herwinnen.
Het beleidsdocument van COMMUNIA borduurt hierop voort door te pleiten voor bredere wetgevende veranderingen. Het stelt dat toegang een voorwaarde is om rechten zoals onderwijs en onderzoek uit te oefenen, en dat gebruikers daarom een afdwingbaar “aanvullend toegangsrecht” nodig hebben. Voor bibliotheken betekent dit een verplichting voor uitgevers om toegang te faciliteren via eerlijke en redelijke licenties. Cruciaal is dat licentievoorwaarden die een bibliotheek beletten haar publieke missie te vervullen—bijvoorbeeld door onredelijke prijzen te vragen of rechtmatige gebruiken te beperken—niet afdwingbaar zouden moeten zijn.
Neem deel aan de discussie
Wil je dieper in deze cruciale kwesties duiken? Registeer je dan voor het aankomende COMMUNIA-salon over “The Right to E-Lend”. Deze online bijeenkomst wordt gemodereerd door Peter Routhier van het Internet Archive en brengt experts samen die de uitdagingen en oplossingen bespreken die in deze essentiële rapporten worden uiteengezet. Het is een uitgelezen kans om met de gemeenschap in gesprek te gaan en te verkennen hoe we samen een betere digitale toekomst voor onze bibliotheken kunnen bouwen.
- Evenement: COMMUNIA Salon: The Right to E-Lend
- Datum & tijd: woensdag 24 september, 15:00–16:00 CEST
- Registreren: via deze link
Kom op voor Our Future Memory
Beide rapporten komen tot dezelfde conclusie: het huidige systeem schiet tekort voor onze bibliotheken en daarmee voor ons allemaal. Het veiligstellen van het recht op toegang tot digitale materialen en het bezitten en uitlenen ervan is geen niche-onderwerp; het is essentieel om ervoor te zorgen dat kennis een publiek goed blijft en geen privé, pay-per-view-product wordt.
Dit is precies waar het derde recht van de Our Future Memory-campagne om draait. Het vermogen van onze erfgoedinstellingen om digitale collecties op te bouwen en te bewaren voor toekomstige generaties hangt af van ons vermogen om nu in actie te komen.
De digitale transformatie van kennis gaat door, ongeacht of erfgoedinstellingen effectief voor hun behoeften opkomen.
Gelooft jouw instelling in een toekomst waarin digitale kennis eigendom kan zijn, behouden blijft en voor iedereen toegankelijk is? Dan is het nog niet te laat om je steun te betuigen voor de campagne. Sluit u aan bij de groeiende lijst van ondertekenaars en sta samen met ons achter dit initiatief.
Onderteken het statement: www.ourfuturememory.org